Księga Henrykowska i Akta Braci Czeskich na Światowej Liście UNESCO

Obradujący w Abu Dhabi Międzynarodowy Komitet Programu UNESCO Pamięć Świata wpisał na Listę 47 z 88 zgłoszonych do wyróżnienia obiektów dokumentacyjnych pochodzących z 61 krajów. Na forum Komitetu Polskę prezentował prof. Władysław Stępniak, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych i przewodniczący Polskiego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata.

Księga Henrykowska jest jednym z najcenniejszych rękopiśmiennych znajdujących się w zbiorach wrocławskiego Archiwum Archidiecezjalnego. To powstała w drugiej połowie XIII w. kronika opactwa cystersów w Henrykowie na Dolnym Śląsku. Księga jest spisana po łacinie, jednak w jej treści znajduje się zdanie uważane za najstarsze zapisane w języku polskim: "Day ut ia pobrusa, a ti poziwai", które w wyniku transkrypcji można zapisać: "Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj". Miało ono zostać wypowiedziane przez osiadłego na Dolnym Śląsku czeskiego rycerza Boguchwała do swojej miejscowej żony, gdy ta mełła ziarno na ręcznych żarnach. Księga jest też cennym świadectwem przemian cywilizacyjnych, jakie dokonały się na średniowiecznym Śląsku w dobie kryzysu wywołanego najazdami tatarskimi. Dokumentuje pokojowe spotkanie różnych żywiołów etnicznych, w wyniku którego ukształtowała się oryginalna formuła ich koegzystencji, ukazuje również w wyjątkowy sposób ścieranie się światów kultury oralnej i kultury pisma. We wniosku skierowanym do Międzynarodowego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata podkreślono, że „Księga Henrykowska jest unikatowym w skali światowej źródłem do poznania procesów wymiany , które w średniowieczu zdecydowały o kształcie przyszłej Europy”.

Pochodzące z XVI-XIX w. Akta i Biblioteka Braci Czeskich to wyjątkowe na skalę światową źródła historyczne ukazujące aktywność polityczno-gospodarczą oraz intelektualną i twórczą ruchu społeczno-religijnego Braci Czeskich. Potwierdzają one wyjątkowy w targanej wojnami religijnymi Europie fakt współistnienia w demokratycznej Polsce różnych narodowości i wyznań, w której na początku XVI w. wyznawcy kościoła Braci Czeskich znaleźli azyl i możliwość godnego życia.

Główna część zbioru znajduje się w Archiwum Państwowym w . Pozostałe jego części przechowywane są w Bibliotece Kórnickiej i Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu. W aktach znajdują się dokumenty przywiezione z Czech, korespondencja z lat 1557-1828, rękopisy, traktaty i opracowania informujące o działalności senioratu kościoła, akta gmin wyznaniowych, spuścizny wybitnych przedstawicieli z XVII-XVIII w. Szczególnie istotna jest korespondencja w sprawach religijnych ze wszystkimi ośrodkami protestantyzmu w Europie. Akta zawierają cenne informacje do historii i pozycji kościołów protestanckich w Polsce, prób ich zjednoczenia, aktywności politycznej oraz wartości intelektualnych i twórczych, jakie reprezentowały parafie protestanckie.

Lista światowa programu UNESCO "Pamięć Świata" to powstały w 1997 r. rejestr zabytków o charakterze dokumentacyjnym - rękopisów, druków czy dokumentów audiowizualnych. Na Listę wpisywane są zabytki o światowym znaczeniu historycznym lub cywilizacyjnym. Lista obejmuje ok. 350 obiektów, w tym czternaście reprezentujących polskie dziedzictwo dokumentacyjne. Obecnie Polska znajduje się trzecim miejscu po względem ilości wpisów.

Na liście znajduje się m.in. autograf dzieła Mikołaja Kopernika "De revolutionibus" przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej, rękopisy Fryderyka Chopina znajdujący się w zbiorach Biblioteki Narodowej i Towarzystwa im. Fryderyka Chopina w Warszawie, czy podziemne archiwum getta warszawskiego (tzw. Archiwum Ringelbluma), przechowywane w Żydowskim Instytucie Historycznym.

- Mamy podstawy do wielkiej satysfakcji, dumy nawet, że dwa zgłoszone przez Polskę obiekty zaliczone zostały do wąskiego grona najważniejszych dokumentów w dziejach ludzkości. Takich, których znaczenie wykracza poza miejsce i czas ich wytworzenia i dowodzi znacznego wpływu na losy świata. Decyzja UNESCO jakże wydatnie wzmocniła naszą pozycje na Światowej Liście Dziedzictwa dokumentacyjnego, umacniając nas na trzecim miejscu pod względem ilości wprowadzonych wpisów. To nawet znacznie więcej, niż zdołały osiągnąć czołowe państwa Europy Zachodniej czy Stany Zjednoczone. Odnieść można nawet wrażenie, że świat wyżej ceni nasze dziedzictwo archiwalne niż my sami, jeżeli uwzględnimy fakt, że wiele jego elementów przechowywanych jest w warunkach jakże odbiegających od współczesnych standardów – powiedział Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych i przewodniczący Polskiego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata Władysław Stępniak.