Jadwiga Smosarska: wieczór filmowy w Filmotece Narodowej

Wiele nazwisk gwiazd przedwojennego polskiego kina odeszło dziś w całkowite zapomnienie. Znają je tylko filmoznawcy i najzagorzalsi kinomani. Nie dotyczy to jednak Jadwigi Smosarskiej. Jej gwiazda ciągle jeszcze błyszczy mocno i ciągle jeszcze można znaleźć wielu wielbicieli jej talentu i urody.

Co sprawia, że jej niebywała popularność, jaką cieszyła się u publiczności przedwojennej przetrwała próbę czasu? W przypadku starszego pokolenia ten sentyment jest zrozumiały. W przypadku ludzi wychowanych i ukształtowanych w warunkach Polski powojennej – ludowej i socjalistycznej, sprawa zapewne wygląda nieco bardziej zawile. Co do współczesnego młodego pokolenia – należy zrobić wszystko by o Smosarskiej pamiętano. Ale jedno wydaje się niepodważalne – ani aktorska ekspresja Smosarskiej ani filmy z jej udziałem (przynajmniej większość) nie poddały się próbie czasu. I mimo, że aktorka występowała w filmach niezbyt ambitnych i trudnych do zakwalifikowania do kanonu sztuki filmowej, ich niepowtarzalny, pokryty szlachetną patyną urok uwodzi do dziś. Można się zżymać na poziom kinematografii przedwojennej, na powtarzanie schematów popularnego kina amerykańskiego, na sztampę i schlebianie niewybrednym gustom ale z biegiem lat coraz przyjemniej te filmy się ogląda. Tę przyjemność zapewniają też aktorzy – „nieco zakurzeni” gwiazdorzy, amanci i amantki, w których kochało się pokolenie dzisiejszych osiemdziesięciolatków. Pośród nich Jadwiga Smosarska dzierży pozycję niekwestionowanej gwiazdy pierwszej wielkości.

Kino Iluzjon Filmoteki Narodowej
2 listopada 2011 r.; godz. 17.45
Biblioteka Narodowa,
Warszawa, al. Niepodległości 213, wejście A
tel.: 22 646 12 60 (czynny na pół godziny przed pierwszym seansem)


Jadwiga Smosarska urodziła się 23 września 1898, zatem w tym roku obchodzimy 110. rocznicę jej urodzin. Wychowała się we wsi Jurki, gdzie jej ojciec był administratorem majątku szwagra. W 1905 r. przeniosła się wraz z rodzicami do Warszawy. Aktorstwa uczyła się w Warszawskiej Szkole Dramatycznej. Debiutowała w 1918 roku na deskach scenicznych ale już w 1919 r. grała w filmie fabularnym Dla szczęścia – niestety nieukończonym. Kolejne filmy, w których brała udział, jako już aktorka zawodowa, to głównie filmy patriotyczne i melodramaty (Bohaterstwo polskiego skauta, Orlę, Cud nad Wisła, Tajemnica przystanku tramwajowego, Iwonka). Niewiele z tych filmów przetrwało.

Równolegle Smosarska występowała na deskach scenicznych m. in. Teatru im. Słowackiego, Teatru Miejskiego w Bydgoszczy, Teatru Małego we Lwowie, a także Teatru Narodowego w Warszawie. W 1930 roku, szykując się na nadejście kina dźwiękowego, pobierała lekcje śpiewu. Pierwszym filmem, w którym publiczność mogła usłyszeć jej głos był patriotyczny obraz Na Sybir Henryka Szaro z 1930 r. Kino dźwiękowe przyniosło jej jeszcze większą popularność. Takie filmy, jak Czy Lucyna to dziewczyna? Juliusza Gardana (1934), Dwie Joasie (1935) i Jadzia (1936) Mieczysława Krawicza, a także Barbara Radziwiłłówna Józefa Lejtesa zapewniły jej wielokrotnie zdobywany tytuł „królowej polskiego ekranu” w plebiscytach publiczności.

Niemałym wydarzeniem towarzyskim był ślub Smosarskiej z inżynierem Zygmuntem Protasiewiczem. Małżonkowie zamieszkali w obszernym domu przy Naruszewicza 15 istniejącym po dziś dzień.

Po raz ostatni wystąpiła Smosarska w filmie Ułan księcia Józefa Konrada Toma, komedyjce historycznej z 1937 roku. Po wybuchu wojny małżeństwo Protasiewiczów, poprzez Łotwę, Szwecję, Norwegię dotarło do Stanów Zjednoczonych. Jadwiga Smosarska występowała przed publicznością polonijną a także w Polskim Teatrze Artystów. Uczestniczyła w przeglądach własnych filmów. Pomagała Polakom na obczyźnie i w kraju. W 1958 r. odwiedziła Warszawę, gdzie przyjmowana była entuzjastycznie przez swoich wielbicieli. Kolejne przyjazdy do Polski to swego rodzaju podróże sentymentalne. Aktorka nie szukała rozgłosu. W 1960 r. w warszawskim kinie Iluzjon oglądała swe filmy w tłumie publiczności.

Ostatecznie Protasiewiczowe decydują się na powrót do Polski. W 1966 r. kupili w Warszawie mieszkanie. Niestety nie zdążyli w nim zamieszkać. Jadwiga Smosarska umarła 1 listopada 1971. Została pochowana w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim.

Opisy filmów:

"Jadwiga Smosarska", 48 min.
realizacja: Natasza Ziółkowska-Kurczuk; scen.: Natasza Ziółkowska-Kurczuk i Małgorzata Hendrykowska; zdj.: Paweł Banasik; lektorzy: Barbara Kasper-Siemion i Jerzy Kurczuk; prod. TVP Lublin, Polska 2008

Dokumentalny film będący próbą zgłębienia fenomenu popularności Jadwigi Smosarskiej. O jej dokonaniach aktorskich a także biografii opowiadają wybitni znawcy przedwojennego polskiego kina m. in. prof. Małgorzata Hendrykowska – autorka książki o Smosarskiej, Stanisław Janicki, prof. Grazyna Stachówna. W filmie znalazły się nigdy dotąd niepublikowane dokumenty, fotografie, listy i inne materiały ikonograficzne, które znajdowały się w prywatnym archiwum Jadwigi Smosarskiej. Film opowiada też o zmieniających się epokach: przedwojennej Polsce, o okresie drugiej wojny światowej, o 19 latach amerykańskiej emigracji i powrocie Jadwigi Smosarskiej do kraju na stałe na rok przed śmiercią w 1970 roku – w trudnym okresie kolejnego polskiego przełomu. Pokazane są też miejsca związane z aktorką, oraz materiały archiwalne, zawierające wspomnienia ludzi, którzy ją znali.


"Jadzia", 77 min.
reż.: Mieczysław Krawicz; scen.: Karol Jarossy, Emanuel Schlechter; zdj.: Zbigniew Gniazdowski; wyk.: Jadwiga Smosarska, Mieczysława Ćwiklińska, Aleksander Żabczyński, Michał Znicz, Stanisław Sielański, Józef Orwid i inni / Polska 1936

Tytułowa Jadzia jest córką Malicza, właściciela firmy produkującej sprzęt sportowy. Konkurencyjna firma „Oksza” prowadzi z Maliczem ostrą walkę o prymat, starając się skłonić mistrzynię tenisa, by na prestiżowym meczu zagrała ich rakietą. Jan, syn prezesowej Okszy, udaje się więc do niej i przypadkiem zastaje tam Jadzię. Nie wiedząc, z kim ma do czynienia, bierze ją za mistrzynię. Używając swego męskiego uroku próbuje ją skłonić do reklamowania firmy Okszów. Pomyłka wywołuje serię intryg i nieporozumień, w których biorą udział wszyscy członkowie dwóch rodzin i firm. W końcu dochodzi jednak do ustania walki konkurencyjnej dzięki połączeniu kapitałów obu firm i gorących uczuć Jadzi i Jana. Jak pisała krytyka, ta zabawna, gwiazdorsko obsadzona komedia to „prawdziwa skarbnica świetnych tekstów”.