Mistrzowie pastelu w Muzeum Narodowym w Warszawie

Wśród prezentowanych dzieł zobaczymy pastele mistrzów tej techniki, takich jak Stanisław Wyspiański, Teodor Axentowicz, Leon Wyczółkowski i Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), którzy niejednokrotnie porzucali farby olejne na rzecz kredek, oraz prace pastelowe wybitnych malarek i malarzy m.in. Olgi Boznańskiej, Anny Bilińskiej-Bohdanowiczowej, Władysława Ślewińskiego. Przywołani zostaną także artyści niegdyś bardzo popularni, a dziś niesłusznie zapomniani. Ta unikatowa, trwająca trzy miesiące wystawa czasowa będzie pierwszą w Polsce tak szeroką prezentacją pasteli, a zarazem niepowtarzalną okazją do zapoznania się ze studyjnymi zbiorami .

Pastel

Pastel to technika dająca artystom dużą swobodę tworzenia. Pozwala uzyskać różnorodne efekty, zbliżone zarówno do rysunku, jak i malarstwa. Zaletą jej stosowania jest bogactwo i subtelność palety barw, a także szybkość z jaką twórcy mogli wykańczać swoje dzieła (wokół niektórych artystów krążą anegdoty obrazujące żywiołowy styl ich pracy). Pierwsze wzmianki o „kolorowaniu na sucho” pochodzą już z przełomu XV i XVI wieku od Leonarda da Vinci. Jednak dopiero dwa stulecia później artyści w pełni docenili zalety posługiwania się tą techniką, stosując ją najchętniej w malarstwie portretowym. O jej popularności w pierwszej połowie XVIII w. zadecydowały przede wszystkim łatwość pracy z kredkami, zdecydowanie krótszy czas pozowania modela oraz brak zmian w kolorystyce tworzonych dzieł. Z biegiem czasu, szeroko stosowany pastel zdobył tak mocną pozycję, że zagroził nawet dominującemu , o czym może świadczyć nałożenie we Francji specjalnego podatku (1747), który uderzył przede wszystkim w portrecistów pastelowych.

Aksamitny i gładki; matowy a jednocześnie świetliście wibrujący kolorem; o lekkiej, wręcz puszystej fakturze – tak o pastelu mówią historycy i miłośnicy sztuki. Szczególne właściwości tego sposobu malowania są zasługą barwnych kredek, które przygotowywano z pigmentów, spoiwa oraz białego, kredowego lub gipsowego „wypełniacza”. Rysując bądź malując pastelami artysta pozostawiał na powierzchni papieru, pergaminu lub płótna pastelowy „pył”, który nie wnikał w podłoże i nie wiązał się z nim w trwały sposób. Niezwykły rezultat jest zarazem największą bolączką konserwatorów dzieł sztuki. Warstwa malarska, bardzo wrażliwa na uszkodzenia mechaniczne takie jak przetarcia czy zarysowania, wykazuje silną tendencję do osypywania się. Zachowanie dzieł w dobrym stanie wymaga zatem specjalnych zabiegów konserwatorskich oraz odpowiednich warunków przechowywania. będzie więc wyjątkową okazją do zobaczenia bogatej kolekcji mistrzów tego gatunku.

Klasycy i mniej znani

Ekspozycja w Muzeum Narodowym w Warszawie ukaże dzieje pastelu od jego początków w XVI wieku po pierwszą połowę XX wieku, z zaakcentowaniem roli tego medium w dziejach sztuki polskiej. Począwszy od przykładów ze „złotego wieku” tej techniki, przypadającego na czasy stanisławowskie (m.in. prace Louisa François Marteau i Anny Rajeckiej), aż po dzieła polskich twórców z końca XIX i wczesnych lat wieku XX. Obok wspomnianych już najbardziej znanych polskich pastelistów: Axentowicza, Wyspiańskiego, Wyczółkowskiego i Witkacego zostaną pokazani artyści obecnie zapomniani, a za życia cieszący się dużym uznaniem krytyków i publiczności. Należą do nich ceniona pastelistka Emilia Dukszyńska-Dukszta, uznawana za pionierkę twórczości kobiecej w Warszawie u schyłku XIX wieku, „spóźniony romantyk” Witold Pruszkowski, znakomity portrecista Kazimierz Mordasewicz czy Leon Kaufmann, tworzący pastelami nie tyle portrety, ile luministyczne wizje portretowanych osób. Po pastelowe kredki sięgali również przyjaciel Gauguina – Władysław Ślewiński, ceniony pejzażysta Józef Rapacki, dobrze znana polskiej publiczności dzięki ostatnim wystawom monograficznym w Krakowie i Warszawie Olga Boznańska, czy wreszcie twórca wysmakowanych pastelowych pejzaży Kazimierz Stabrowski. Ich prace również zobaczymy na wystawie w MNW.

Niewątpliwą atrakcją ekspozycji będzie pokazywany pierwszy raz w Polsce od czasów dwudziestolecia międzywojennego, powstały w 1907 roku, „Skarbiec wawelski” Leona Wyczółkowskiego. To jedyny w swoim rodzaju – nie tylko w skali sztuki polskiej, ale i europejskiej – cykl będący pastelową „inwentaryzacją” skarbów krakowskiej katedry. Wyczół, jak nazywali artystę przyjaciele, jawi się tu jako prawdziwy arcymistrz pastelu, a zachwyty współczesnych mu krytyków sztuki, piszących o „lekkości techniki, sile i bogactwie tonu” i o „docieraniu po prostu do granic możliwości” stają się w pełni zrozumiałe dla współczesnego odbiorcy.

Na wystawie zostanie także zaprezentowana – wyjątkowa na tle polskich zbiorów muzealnych – kolekcja pasteli wybitnych artystów europejskich, m.in. Christiana Wilhelma Ernsta Dietricha, Élisabeth Louise Vigée-Le Brun, Jeana-François Milleta, Pierre’a Puvis de Chavannes’a, Adolpha Menzla, Maxa Liebermanna. Ekspozycja będzie poprowadzona chronologicznie i tematycznie, z położeniem nacisku na takie wątki jak sztuka kobieca, sztuka salonowa czy sztuka portretu. Wystawę dopełni prezentacja nieznanego szerszej publiczności zjawiska recepcji pastelu w grafice, czyli poszukiwania technik oddających efekty artystyczne malarstwa pastelowego, co wiązało się z osiemnastowieczną „modą na pastele” i oczekiwaniami kolekcjonerów XIX i początku XX wieku.

Edukacja

Przygotowania do ekspozycji stały się także okazją do poszerzenia wiedzy na temat kolekcji.

– Ze względu na wyjątkową materialną delikatność tych dzieł nie są one z zasady wypożyczane na wystawy poza Muzeum i staramy się ich nie przemieszczać i nie poruszać, jeśli to nie jest konieczne. Tym razem jednak obrazy zostały wyjęte z ram, poddane oględzinom i zabiegom konserwatorskim, sfotografowane, a niektóre z nich zyskały nowe atrybucje – mówi Dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie, Agnieszka Morawińska – Pożytkiem płynącym z procesu przygotowania wystawy jest poprawienie kondycji naszego zbioru i znaczny przyrost wiedzy, o czym przekonają się czytelnicy katalogu.

Muzeum przygotowało bogaty program wydarzeń edukacyjnych. Podczas licznych wykładów i spotkań towarzyszących wystawie zwiedzający poznają historię pastelu, a także sylwetki najwybitniejszych europejskich i polskich mistrzów tej techniki. Warsztaty pozwolą odkryć, również w praktyce, tajniki tworzenia pastelowych obrazów.

Film promujący wystawę: